สืบสาน ศิลปวัฒนธรรมกลองบานอ: ธันวาคม 2018

สืบสาน ศิลปวัฒนธรรมกลองบานอ

ลักษณะของกลองบานอ

กลองบานอ เป็นกลองขึงหนังหน้าเดียว มีลักษณะคล้ายกลองรำมะนา แต่มีขนาดใหญ่และยาวเรียวเล็กน้อยไปทางด้านหน้า นิยมทำด้วยไม้เนื้อแข็ง เหนียว ทนทาน และไม่แตกง่าย คือ “ไม้หลุมพอ” มีลักษณะรูปร่างทรงกระบอกกลม หัวท้ายไม่เท่ากัน ภายในตัวกลองกลวงตลอด ด้านหน้าจะโตกว่าด้านหลังเล็กน้อยหนังหุ้มหน้ากลองซึ่งเป็นหนังที่หนาและทนทาน นิยมใช้หนังควายมีขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 45 เซนติเมตร ในส่วนด้านข้างกลองตรึงด้วยเชือกหรือหวายก็ได้ โดยใช้ลิ่มไม้จำนวน 13 อัน ตอกยึดหนังที่หุ้มให้ตึงที่สุด ในส่วนไม้ตีนั้น จะนิยมทำด้วยไม้แข็ง เช่น ไม้หลุมพอ ไม้ลองกอง เป็นต้น โดยมีลักษณะกลม ยาวประมาณ 20 เซนติเมตร มีขนาดใช้มือกำได้พอดี ซึ่งด้านปลายที่ใช้ตีพันด้วยด้ายหรือยางให้เป็นปมหรือเหมือนไม้ตีฆ้อง และอีกด้านใช้เชือกผูกติดไว้ทำเป็นบ่วงใช้คล้องมือ เป็นการป้องกันไม่ให้หลุดในขณะที่ตี นอกจากนี้ยังมีแผ่นหนังเป็นวงกลมขนาดเกือบเท่าหนังหุ้มหน้ากลอง นำมาใส่ไว้ภายในตัวกลองด้านท้าย ซึ่งเมื่อเวลาตีแล้วจะได้เกิดเสียงดังก้องกังวาน รูปแบบของกลองบานอทั้ง 7 ใบ จะมีขนาดและรูปแบบที่เหมือนกันทุก ๆ ใบ โดยเสียงของกลองบานอทุกใบจะต้องเป็นเสียงเดียวกัน ในส่วนฐานของบานอมีลักษณะคล้ายกับเรือกอและ ทำด้วยไม้ที่แข็งแรงและคงทน สามารถที่จะรองรับน้ำหนักของกลองบานอได้ ลักษณะการประโคมของกลองบานอจะมีผู้เล่นสองคนต่อกลองหนึ่งใบ ถ้ากลองเจ็ดใบจะมีผู้เล่นสิบสี่คน

ความสำคัญของกลองบานอ

1. ใช้เพื่อบรรเลงความรื่นเริง คลายความเหน็ดเหนื่อย จากการทำงาน ซึ่งจะบรรเลงควบคู่กันไป กับการละเล่นและการแสดงเสมอ เพราะการละเล่นกลองบานอนั้น จะไม่นิยมบรรเลงล้วน ๆ เพื่อฟังโดยตรง แต่จะนิยมบรรเลงเพลงประกอบการแสดง

2. ใช้บรรเลงเพื่อการสื่อสาร การบอกข่าว และการประโคมเสียง ซึ่งเป็นสัญญาณบอกข่าวว่ามีงานหรือกิจกรรมเกิดขึ้น เช่น งานแต่งหรืองานเข้าสุหนัต เพื่อให้ทุกคนในชุมชนได้รับรู้ และมาร่วมงาน

3. ใช้เพื่อเสริมสร้างความสามัคคีในหมู่คณะ เช่น การบรรเลงกลองบานอ โดยชาวบ้านจะช่วยกันสร้างดนตรีชนิดนี้ขึ้นมาเพื่อเป็นเอกลักษณ์ประจำหมู่บ้านของตนและจะใช้ตีแข่งขันกับหมู่บ้านอื่น ๆ เพื่อให้เกิดความสนุกสนาน และแสดงพลังความสามัคคี เพราะขณะที่มีการประกวดจะต้องช่วยกันทำ ถ้าหากแพ้ก็ถือว่าเป็นการปราชัยของคนทั้งหมู่บ้าน ซึ่งถือว่าเป็นเรื่องธรรมดาของการแข่งขัน ในโอกาสต่อไปก็จะต้องช่วยกันทำใหม่ให้ดีกว่าเดิม

วัตถุประสงค์การทำกลองบานอ

1.เพื่อความบันเทิง เล่นเพื่อความรื่นเริง คลายความเหน็ดเหนื่อยจากการทำงานของคนในชุมชน

2.เพื่ออนุรักษ์วัฒนธรรมของชุมชน

ส่งเสริมให้ทุกคนเห็นคุณค่า ร่วมกันรักษาเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรมโดยการปลุกจิตสำนึกให้คนในชุมชนตระหนักถึงคุณค่า และความสำคัญของศิลปวัฒนธรรมส่งเสริมสนับสนุนการจัดกิจกรรมโดยมีวัฒนธรรมเข้ามามีส่วนร่วม สร้างจิตสำนึกของความเป็นคนในชุมชนนั้น ๆ ที่จะต้องร่วมกันอนุรักษ์ศิลปวัฒนธรรมที่เป็นเอกลักษณ์ของชุมชน รวมทั้งสนับสนุนให้มีแหล่งการเรียนรู้หรือพิพิธภัณฑ์ของชุมชนขึ้น เพื่อแสดงถึงสภาพชีวิตและความเป็นมาของชุมชน อีกทั้งยังสามารถที่จะสร้างความรู้และความภาคภูมิใจให้แก่ชุมชนอีกด้วย

วัสดุอุปกรณ์

1. หนังควาย

2.ไม้หลุมพอ

3.หวาย

4.เชือกไนล่อน

5.เลื่อย

6.ขวาน

7.พร้า

8.ที่เหลาหวาย

ขั้นตอนการทำกลองบานอ

1. ตากหนังควาย

ก่อนที่จะตากหนังควายต้องมีการแช่หนังควายหนึ่งวันหนึ่งคืน จากนั้นนำหนังควายขึ้นมาครอบบนหน้ากลองที่เป็นกลวง และนำไปตากประมาณ 2-3 วัน หลังจากที่หนังควายเริ่มแห้งแล้ว จึงนำออกจากครอบ แล้วนำไปตากใหม่อีกรอบ

2. รีดหวาย

เหลาหวายให้เรียบ เพื่อง่ายต่อการขึงหนังควายให้มีความแน่นตึง

3. เตรียมไม้

เป็นขั้นตอนการเตรียมไม้ซึ่งนำไม้มาขัดและเหลาเพื่อให้ไม้มีผิวที่เรียบเนียน และเหลาจนไม้ส่วนกลางเป็นกลวง จึงนำไม้มาใช้ได้

4. ขึงหนังควาย

เมื่อได้หนังควายที่แห้งเรียบร้อยแล้วนำหนังมาหุ้มหน้ากลอง ในส่วนด้านข้างกลองตรึงด้วยเชือกหรือหวาย โดยใช้ลิ่มไม้จำนวน 13 อัน ตอกยึดหนังที่หุ้มให้ตึงที่สุด

5. ตกแต่งกลองบานอ

เมื่อประกอบชิ้นส่วนของกลองบานอเรียบร้อยแล้ว ขั้นตอนต่อไปคือการตกแต่งลวดลาย และการลงสี โดยลวดลายทีวาดลงบนหน้ากลองเราสามารถวาดได้ตามที่ชอบ ซึ่งกลองทั้ง 7 ใบ จะต้องเป็นลวดลายเดียวกัน และการลงสีจะต้องเป็นสีเดียวกันทั้ง 7 ใบ